پیدا و پنهان رقابت ترکیه و ایران با دو کارت حشد الشعبی و کردها/ نقشه اردوغان برای تثبیت نقش خود در شام و عراق چیست؟

 وبگاه امواج میدیابا انتشار یادداشتی مدعی شد: با پیروزی ظاهری ترکیه در سوریه پس از سقوط دولت بشار اسد در دسامبر گذشته، زمینه برای افزایش رقابت‌ها میان آنکارا و تهران در منطقه فراهم شده است.

در عراق، این تحولات می‌تواند پیامدهای قابل‌توجهی داشته باشد. سقوط اسد -که یکی از متحدان کلیدی محور مقاومت محسوب می‌شد- بر بحث‌های جاری درباره ادغام ادعایی نیروهای بسیج مردمی عراق -الحشد الشعبی-، که عمدتاً متشکل از گروه‌های شیعه هستند، تأثیر گذاشته است. در این معادله، منطقه کردستان عراق ممکن است به نقطه‌ای حیاتی تبدیل شود که در آن ایران و ترکیه، در حوزه‌های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی درگیر رقابت شوند.

موضع آنکارا در برابر ادغام نیروهای بسیج مردمی عراق

به ادعای این وبگاه، سیاست‌گذاران ترکیه‌ که به نظر می‌رسد قصد دارند تحولات سریع منطقه را به نفع خود هدایت کنند، در تلاش‌اند ایران را به بازتنظیم استراتژیک متوازن‌تر در عراق سوق دهند. در همین حال، با وجود درخواست‌های اخیر ایالات متحده برای انحلال الحشد الشعبی -احتمالا از طریق ادغام این نیرو در ارتش عراق-موضع آنکارا در این خصوص همچنان مبهم است، هرچند ترکیه از نفوذ قابل‌توجهی در این مقوله برخوردار است.آنکارا رابطه‌ای پیچیده و متغیر با گروه‌های عمدتا شیعه که زیر چتر الحشد الشعبی فعالیت می‌کنند، دارد. اگرچه رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۱۷ این نیروی چتری را در لیست سیاه قرار داد، اما رئیس الحشد الشعبی، فالح الفیاض، در سال ۲۰۲۳ با مقامات عالی‌رتبه در آنکارا دیدار کرد و حتی در کنگره حزب عدالت و توسعه (AKP) شرکت نمود. با توجه به اینکه برخی از گروه‌های وابسته به الحشد الشعبی پیش‌تر به پایگاه‌های ترکیه در شمال عراق حمله کرده بودند، این تغییر موضع، نشان‌دهنده یک چرخش اساسی در روابط بین دو طرف از خصومت متقابل به همکاری استراتژیک است.

دیدگاه اردوغان درباره الحشد الشعبی به تدریج تغییر کرده و موجب شده این گروه از یک مانع استراتژیک به یک شریک ویژه تبدیل شود. این تغییر هم‌زمان با چرخش راهبردی آنکارا در برابر حزب کارگران کردستان (PKK) رخ داده است. پس از مشخص شدن محدودیت‌های عملیات «چنگال-قفل» در سال ۲۰۲۲ و ناکامی اقدامات یکجانبه نظامی، ترکیه تلاش کرده است تا روابط خود را با بغداد و الحشد الشعبی تقویت کند.

مجموعه‌ای از اقدامات دیپلماتیک در سال‌های اخیر سرانجام در مارس ۲۰۲۴ به امضای یک توافق امنیتی میان آنکارا و دولت فدرال عراق منجر شد؛ توافقی که به‌طور قابل‌توجهی شامل برخی گروه‌های الحشد الشعبی هم می‌شود. به ادعای ناظران، این توافق، یک تغییر استراتژیک برای ترکیه را رقم زد که به نظر می‌رسد اکنون بیش از آنکه به دنبال تحت تاثیر قرار دادن قدرت و نفوذ ایران باشد، اولویت خود را بر مقابله با پ‌ک‌ک قرار داده است.

این توافق همچنین الحشد الشعبی را به‌عنوان یک بازیگر مشروع تحت حاکمیت بغداد به رسمیت می‌شناسد. در نتیجه این نزدیکی، شاهد گسترش همکاری‌های سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی میان آنکارا و بغداد بوده‌ایم، از همین رو عراق پ‌ک‌ک را یک «سازمان ممنوعه» می‌داند. هرچند هنوز برچسب «تروریستی» مورد نظر اردوغان بر این  گروه زده نشده، اما به‌طور گسترده به‌عنوان یک امتیاز اعطایی عراق به ترکیه تلقی شده است.